Borsa endeksleri nasıl yorumlanır ve analiz edilir?

Kilit Noktalar

• Borsa endeksleri, finansal piyasaların bir bölümünü temsil eden varsayımsal portföyler olarak, bir piyasanın, sektörün veya grubun ortalama performansına dair fikir veren göstergelerdir.

• Endeksler, genellikle hisse fiyatının, piyasa değerinin kullanıldığı hesaplama yöntemleriyle oluşturulur. Endeksler, piyasalara, ülkelere veya sektörlere dair fikir verir. 
  
  
• Yatırımcılar, endeks seviyelerini takip ederek riskli varlıklara yönelik ilgiye, piyasa duyarlılığın dair fikir edinebilir ve yatırım stratejilerini endeks performanslarına göre belirler. 

Selam Paparalı! Hisse piyasalarıyla ilgilenmeye başladıysan, borsa performanslarının çeşitli endekslerle ölçüldüğünü görmüşsündür. Örneğin bir işlem seansı kapandığında, BIST 100 endeksinin referans gösterge olarak kullanıldığına ve borsanın düşüş ya da yükseliş davranışlarının bu endeks üzerinden anlatıldığına dikkat etmiş olman muhtemel. Ya da Amerika borsalarında işlem yapıyorsan Dow Jones, S&P 500 ve Nasdaq Bileşik gibi çeşitli endeks isimlerini mutlaka keşfetmişsindir. Papara olarak, yatırım yolculuğunda sana destek olmak ve piyasalara dair bilgi birikimini artırmak için hazırladığımız bu içerikte, “borsa endeksi” kavramını mercek altına alacağız. “Borsa endeksleri nedir?”, “Borsa endeksleri nasıl çalışır, neye yarar?” gibi sorularının yanıtlarını verirken aynı zamanda borsa endeks hareketlerini yorumlamanı kolaylaştıracak notlarla, doğrudan hayata geçirebileceğin ipuçları da sunacağız. Borsa endeksleri veya piyasa endeksleri dünyasına girmek için biz heyecanlıyız, dileriz sen de öylesindir! 😎

Borsa endeksleri nedir?

İngilizcede “indices” veya “index” olarak anılan borsa endeksleri, temelde finansal piyasaların bir bölümünü temsil eden varsayımsal bir yatırım portföyüdür. Endeks değeri, temel varlıkların fiyatlarından hareketle hesaplanır. Bir borsa endeksi, belirli piyasa özelliklerine sahip bir portföyün değerini ölçer. Finans haberlerini takip ederken duyduğun BIST 100, Nasdaq Bileşik, Dow Jones Endüstriyel ve XBANK Bankacılık endeksi gibi farklı endeksler, endeks sağlayıcıları tarafından bir metodoloji uyarınca hesaplanır. Endeksteki her bir hisse senedine / şirkete bileşen adı verilir ve endeks hesaplamasında bileşenlerin farklı ağırlıkları vardır. 

Öte yandan endeksler; piyasa endeksleri, sektör endeksleri ve ülke endeksleri gibi farklılaşabilir. Örneğin Nasdaq Bileşik endeksi ABD’de Nasdaq borsasında listelenen ve genellikle teknoloji şirketlerini içeren, dolayısıyla teknoloji sektörünün gidişatına dair referans oluşturan bir endekstir. Öte yandan MSCI EM endeksi, Türkiye’nin de aralarında olduğu gelişmekte olan piyasaların borsalarının ortalama performansını izler. Diğer taraftan XELKT, Borsa İstanbul’da işlem gören elektrik şirketlerini takip eder.

Borsa endekslerinin rolü ve önemi

Söylediğimiz gibi, varsayımsal portföyler olarak konumlanan borsa endeksleri, kıyaslama ve ölçüm araçları olarak da işlev görüyor. Örneğin Dow Jones, S&P 500 ve Nasdaq Bileşik gibi üç popüler ABD endeksi, çeşitli kriterleri karşılayan farklı şirketleri izleyerek; bu şirketlerin belirli periyotlardaki performanslarına ilişkin bir karşılaştırma ve referans aracı görevi üstleniyor. Dow Jones ABD’de piyasa değeri açısından en büyük 30 hisse senedini takip ederken, S&P 500 en büyük 500 hisse senedini izliyor. Nasdaq Bileşik endeksi ise, genelde teknoloji ağırlıklı hisselerin listelendiği Nasdaq borsasındaki tüm hisse senetlerini içeriyor. Daha genel bir biçimde tasarlanan ve belirli zaman aralıklarında piyasadaki değişimlere göre güncellenen bu üç ana endeks, geniş kapsamlı oldukları için piyasanın geneli için de referans oluşturuyor. Borsa İstanbul’un da temel performansı, en büyük 100 şirketi içeren BIST 100 endeksi takip edilerek ölçülüyor ve piyasa trendleri de bu endekslerin performanslarına göre değerlendiriliyor.

Borsa endeksleri nasıl hesaplanır?

Borsa endekslerinin günlük, haftalık, aylık, çeyreklik ya da yıllık performansları, endeks değerlerinin değişimleri üzerinden hesaplanıyor. Endekslerin toplam değerleri ise genellikle o endekse dâhil edilen hisse senetlerinin fiyatlarına, endeksteki ağırlıklarına ve endeks için baz alınan başlangıç değerine bağlı olarak hesaplanıyor. Başlıca endeks hesaplama yöntemleri, şu şekilde sıralanıyor: 

• Fiyat ağırlıklı endeks: Bu hesaplama yönteminde endeksin değeri için yalnızca hisse fiyatları baz alınır. Bu noktada hisse fiyatı yüksek olan şirketlerin endeks üzerindeki etkisi de daha fazla olur.
  
• Örnek: Hesaplama için hisse fiyatlarının toplamı, şirket sayısına bölünür. 35, 25 ve 15 dolardan işlem gören üç hisseyi kullanarak yapılacak bir hesaplamada, endeksin değeri (35+25+15)/3=25 olarak bulunur.
  

• Piyasa değeri ağırlıklı endeks: Bu yöntemde endeksin değeri, her hisse senedinin piyasa değerine göre hesaplanır. Önce “Şirketlerin piyasa değeri nasıl hesaplanır?” sorusuna yanıt verelim. Piyasa değeri, bir hissenin fiyatıyla, o şirketin borsada işlem gören hisse adedinin çarpımı sonucunda elde edilir. Örneğin hisse fiyatı Ocak 2025 ortalarında 429 dolar seviyelerinde seyreden Microsoft (MSFT) hissesinin piyasa değeri, bu hesaplamayla 3,19 trilyon dolara karşılık gelir. Endekste yer alan tüm şirketlerin piyasa değerleri bu yöntemle hesaplandıktan sonra toplanır. Toplam piyasa değeri, endeksin tutarlılığını sağlayan ve endeksi yöneten kuruluşlar tarafından belirlenmiş bölücüye (divisor) bölünür.
  
  

• Örnek: Yine üç şirket örneği üzerinden ilerleyelim: Piyasa değerleri 1 trilyon dolar, 500 milyar dolar ve 250 milyar dolar olsun. Toplam piyasa değeri 1,75 trilyon dolar olarak hesaplanır. Bölücü de 500.000 olarak belirlenmiş olsun. 1750000000/500000=3500, endeks değerini gösterir. 

• İpucu: Görüldüğü gibi, bu hesaplama yönteminde piyasa değeri daha yüksek olan hisseler, daha yüksek ağırlığa sahiptir. Başka bir deyişle piyasa değeri yüksek bir hissede görülecek %10’luk bir artış, endeksteki tüm dengeleri değiştirebilir. Ayrıca bu yöntemi serbest dolaşımdaki hisselere göre ağırlıklı endeks hesaplama yönteminden ayıran en temel özellik, bu yöntemde şirketin tüm hisselerinin esas alınması, halka açıklık şartı aranmamasıdır. Ek olarak piyasa değeri ağırlıklı endekste bölücü kullanılmaz. 

 

• Eşit ağırlıklı endeks: Bu endeks hesaplama yönteminde hisse senetlerinin belirli bir periyottaki performansları esas alınır. Bu performanslar toplanır ve hisse sayısına bölünür.
  

• Örnek: %6, %4 ve %2 performans göstermiş üç hisse senedinden oluşan bir endeksin değeri, 12/3’ten 4 olarak bulunur. Bu yöntemle küçük şirketler de endekste aynı etkiye sahiptir, zira hesaplama yapılırken piyasa değerinden ziyade performans oranı baz alınmıştır. 

• Serbest dolaşımdaki hisselere göre ağırlıklı endeks: Bu endeks hesaplama yönteminde endekse dâhil edilecek şirketlerin tüm hisseleri değil, yalnızca halka açık, yani serbest dolaşımdaki hisseleri dikkate alınır. Endeksin değeri, hisse fiyatının, serbest dolaşımdaki hisse senediyle çarpılmasıyla elde edilir. 

Gördüğün gibi, farklı amaçlarla kullanılan birden fazla endeks hesaplama yöntemi var. En çok bilinen endeksler de farklı hesaplama yöntemlerini kullanır. Örneğin Dow Jones Endüstriyel Ortalaması (DJI), fiyat ağırlıklı hesaplama yöntemini kullanırken S&P 500 piyasa değeri ağırlıklı hesaplama yöntemini kullanır. Endeksleri işleten operatörler, belirli periyotlarda endeks güncellemeleri yaparak, belirlenmiş kural setlerine göre bazı şirketleri endekse alırken bazılarını çıkarır. Örneğin 2024 içinde yapılan son güncellemelerde MicroStrategy (MSTR) Nasdaq-100'e dâhil edildi veya Intel, Dow Jones'taki yerini Nvidia'ya kaptırdı. 

Endeks yorumlama: Yükseliş ve düşüş analizleri

Endeksler, bir ülke borsasının güncel durumunu günlük olarak takip etmeye ve performans ölçümünde kriter olarak kullanılmaya yaradığı gibi, aynı zamanda farklı sektörlerin veya farklı varlık sınıflarının nasıl hareket ettiğini ölçmek için de kullanılır. Örneğin Borsa İstanbul’da XBANK gibi bir endeks yalnızca bankacılık endekslerinin fiyat hareketlerini izlerken MSCI Emerging Markets Index, gelişmekte olan piyasaların davranışlarını ortaya çıkarmaya çalışır. 

Bir önceki cümlemizde ipucu verdiğimiz gibi, endeksler piyasa trendlerinin ve genel performanslarının kolay ifadesine de yarar. Örneğin S&P 500, son iki yıldır yıllık %20’nin üzerinde getiri sağlıyor. Ancak 2025’te analistler, S&P 500’ün yıllık getirisinin %10 ila %11 seviyelerinde kalacağını öngörüyor. Bunu yaparken de S&P 500 endeksinin tarihsel performans verilerinden yararlanıyor; endeksin davranışlarını yorumluyor. 

Teknik ve temel analiz ile endeks yorumlama

Endeksler, genellikle piyasa hissiyatını anlamak için takip edilebilecek en kolay göstergelerdir. S&P 500’ün yükseldiği bir gün, çeşitli sektörlerin iyi performans gösterdiği, bazen bu iyi performansın endeksin geneline yayılabildiği düşünülebilir. Veya Nasdaq Bileşik endeksinde görülecek bir düşüş, o günün konjonktürüne ve yatırım trendlerine göre değerlendirilebilir. Örneğin bugün Nasdaq Bileşik endeksinde yaşanabilecek bir düşüş, yapay zeka hisselerini etkileyen olumsuz bir habere, ABD’den Çin’e yüksek teknoloji ihracatına dair yeni bir kısıtlamaya yorulabilir. Teknik analiz ve temel analiz, endekslerin hareketlerini yorumlamak için kullanılan metodolojiler arasında öne çıkar.

• Teknik analizle endeks yorumlama: Teknik analiz, bir varlığın veya endeksin geçmişteki fiyat hareketlerini izleyerek gelecekteki hareketlere dair fikir yürütmeye olanak tanıyan bir yöntemdir. Teknik analizi tercih eden yatırımcılar, çizgi, bar veya mum grafikleri gibi araçlarla endeksteki trendi destek ve direnç noktaları üzerinden okumaya odaklanır. Destek noktaları o endekste daha önce test edilmiş ve mevcut değerin altında kalan noktalardır. Direnç noktaları ise daha önce test edilmiş ve mevcut değerin üzerinde kalan noktalardır. Örneğin 9.970 puan seviyelerinde seyreden bir endeks için 9.900 destek, 10.000 ise direnç noktası olarak konumlanır. Ayrıca endeksin örneğin 200 gün gibi belirli bir periyottaki hareketlerinin ortalamasını tanımlayan hareketli ortalama gibi değişkenler de teknik analizle endeks analizi yaparken kullanılan araçlardandır.
  
  

• Temel analizle endeks yorumlama: Temel analizde yatırımcılar, bir endekste yer alan şirketlerin finansal durumlarını ve bu finansal durumların piyasa koşullarıyla ilişkisini baz alır. Örneğin yapay zeka şirketlerini izleyen bir endeksin önümüzdeki aylardaki performansına dair beklentiler, yüksek yapay zeka yarı iletkeni talebi dolayısıyla daha yüksek seviyeleri işaret edebilir. 
  
  

Borsa endeksleri ve ekonomik göstergeler arasındaki ilişki

Peki, endeksler neye göre hareket eder? Her bir bileşenin finansal durumu veya çeyreklik bilançosu ya da satın alma / birleşme haberlerinin yanı sıra, endekslerin genelini etkileyen faktörler de vardır. Borsa endeksleri, genellikle makro ekonomik göstergelerden etkilenir. Örneğin ekonomistlerin beklentilerinin altında gelen bir çekirdek enflasyon verisi, tıpkı ocak ayında olduğu gibi, düşen enflasyonun harcamaları artıracağı ve dolayısıyla şirketlerin kazançlarını destekleyeceği, ayrıca yüksek faiz oranlarının düşmesine yardımcı olacağı beklentisiyle endekslerde yükselişi tetikleyebilir. Çeşitli ihtimallerde, endekslerin genellikle  nasıl hareket edebileceğini şöyle özetleyebiliriz: 

• Yüksek enflasyon: Yüksek enflasyon merkez bankalarının faizleri artıracağı bir görünüm ortaya çıkarır. Politika faizi artışı, para edinme ve borçlanma maliyetini artıracağından, harcamaları kısar. Harcamaların kesilmesi, şirketlerin kâr marjlarına olumsuz yansır. Genellikle enflasyonun yüksek olduğu durumlarda genel referans endeksler aşağı yönlü hareket eder.
• Düşük enflasyon: Düşük enflasyon, daha düşük faiz oranları ve dolayısıyla daha düşük borçlanma maliyetleri demektir. Krediye daha çok erişebilen şirketler daha çok yatırım yapar, ücretleri artan ücretliler ise harcama yapma konusunda isteklidir. Bu da kâr marjlarına ve dolayısıyla genel referans endekslere de olumlu yansır. 

• Yüksek işsizlik: İşsizlik arttıkça, tüketici harcama eğilimleri azalır; bu da şirketlerin gelirlerinde düşüşe sebep olur. Bu da endeksi aşağı çeker. 

• Düşük işsizlik: İstihdam rakamları yüksek seyrettiğinde, harcama eğilimi de yüksek olur. Bu da şirket gelirlerini yukarı taşır; daha çok gelir endeksleri de yukarı yönlü hareket ettirir. 

• Pozitif büyüme: Gayri safi yurt içi hasıla verisiyle ölçülen ekonomik büyüme, genellikle güçlü bir ekonomi ve artan şirket kârları anlamına gelir ve endeksler için olumludur. 
• Negatif büyüme: Negatif büyüme, daralan bir ekonomi, zayıflayan kârlılıkla özdeşleşir; bu da endeksler için negatif bir senaryoyu beraberinde getirir. 

Unutma Paparalı, birkaç faktörle ölçülse dahi ekonomik göstergeler birbirinden bağımsız değildir ve farklı senaryolarda, farklı ekonomik karakteristiğe sahip ülkelerde farklı davranışları beraberinde getirebilir. Bu faktörlerin her biri birlikte çalışır ve birbirlerinden etkilenir. Dolayısıyla bu senaryoların geçerli olmadığı durumlara da rastlamak mümkündür. 

Borsa endekslerinde dikkat edilmesi gereken faktörler

Borsa endekslerinin performansları, yatırımcı stratejileri için belirleyici rol üstlenir. Borsa endeksleri incelenirken ve endeks takibiyle portföy yönetimi kararları alınırken, bazı kriterler bir arada değerlendirilebilir. 

• Piyasa hacmi ve likidite: Ayrıntılarını ilgili yazımızda açıkladığımız likidite kavramı, piyasa hacimlerini ve piyasa derinliğini de etkiler. Yüksek piyasa hacmi ve yüksek likidite, o endeksin güvenilirliği ve referans olarak kabul edilebilirliği için gösterge kabul edilir. Endeksteki şirketler büyükse, endeksin istikrarı da artar ve volatilite daha az olur. 
• Ekonomik veriler: Yukarıdaki başlıkta söylediğimiz gibi enflasyon, faiz kararları, para politikası yetkililerinin açıklamaları, geleceğe dair projeksiyonlar, işsizlik verileri, sanayi üretimi, büyüme gibi başlıklar endekslerin performanslarını ve periyodik hareketlerini etkiler. 

• Yatırımcı hissiyatı ve piyasa duyarlılığı: Hisse senedi piyasalarında endeksler, yatırımcıların takip ettikleri haberlere verdikleri reaksiyonlarla da belirlenir. Örneğin olası bir bölgesel çatışma tehdidi, belirsizlik veya doğal afet yatırımcı hassasiyetini negatif bölgelere çekebileceği için endeksler için negatif olur. Veya şirketlerden gelen istifa haberleri, beklenmedik bilanço sonuçları, güven kırıcı herhangi bir ölçüm, endekslerdeki düşüşü beraberinde getirebilir. Örneğin bir sektördeki önemli bir oyuncudan gelebilecek kötü finansal sonuçlar, o sektörü takip eden endeksin geneli için negatif sonuçlar yaratabilir. 

• Sektörel farklılıklar: Bazı sektörler, bazı gelişmelere diğer sektörlere kıyasla daha duyarlıdır. Örneğin Merkez Bankası’nın faiz kararı, ilk önce bankacılık veya sigorta sektörünü takip eden endeksleri etkiler. Bir sektördeki güç kaybı, başka sektörlerin (dolayısıyla başka endekslerin) yükselişine veya düşüşüne de sebep olabilir. Örneğin Microsoft’tan gelebilecek bir kuantum gelişmesi haberi, o sektörde faaliyet gösteren küçük şirketlerin piyasa değerlerini yukarı taşıyabilir. 
  
  

Endekslerin yatırım kararlarına etkisi

Endeksler, yatırımcı stratejilerinin belirlenmesi konusunda gösterge olarak kullanılır. Örneğin yükselen endeksler, boğa piyasası olarak tabir edilen bir piyasa trendinin geçerli olduğuna işaret edebilirken düzenli bir biçimde gerileyen endeksler hisse senedi piyasalarında ayı piyasası etkisi gözlemlendiği şeklinde yorumlanabilir. Yatırımcılar, yalnızca referans endeksleri veya sektörel endeksleri takip ederek şu bilgilere erişebilir: 

• Piyasa volatilitesi görülebilir. Bir endeks hafta boyu dalgalanıyorsa, volatil bir piyasadan söz edilebilir. 
• Piyasa hacimleri anlaşılabilir. Bir endeks belirli periyotta belirli bir aralıkta yatay seyir izliyorsa, yeni para girişi olmadığı anlaşılabilir. 
• Bir endeks düşüp başka bir sektörel endeks yükseliyorsa, ilgili sektöre yönelik orta ve uzun vade beklentilerin yüksek olduğu yorumu yapılabilir.
• Yatırımcılar, farklı endekslerin başlıca bileşenlerini kullanarak portföylerini çeşitlendirebilir. 
  
  

Endeks yorumlama stratejileri ve ipuçları: Bu yazıda neler öğrendik? 

Bir yazının daha sonuna yaklaşırken, bu uzun soluklu macerada değindiğimiz başlıca noktaları toparlamaya çalışalım. Bu yazıya endeksin tanımını yaparak başladık ve endekslerin hisse senedi piyasalarını anlamlandırmak için kullanılan, gösterge ve karşılaştırma aracı olarak kabul edilen kullanışlı unsurlar olduğunu öğrendik. Borsa endekslerinin farklı yöntemlerle hesaplandığını, borsa endeksleri hesaplanırken genellikle piyasa değeri, hisse fiyatı gibi bilgilerin kullanıldığını keşfettik. Teknik ve temel analizin bir hisse senedi endeksi yorumlanırken farklı noktaları referans alan temel endeks yorumlama araçları olduğunu anladık. Borsa endekslerinin ekonomik göstergelere, piyasa hacmine, sektörel farklılıklara göre farklı davranışlar sergileyebildiğini; pek çok dinamiğin bir araya gelmesiyle hareket ettiğini de tespit ettik.

Şayet Papara ile yatırım yolculuğuna henüz başlamadıysan, Amerika borsalarında işlem gören dünyaca ünlü ve en değerli şirketlere ortak olmaya ne dersin? Papara’da Yatırım Hesabı aç, dilediğin tutarda yatırıma bugün başla!

Sıkça Sorulan Sorular

Borsa Endeksi Ne İşe Yarar?

Borsa endeksi, temelde belirli bir borsada işlem göre hisse senetlerinin ortalama performanslarını yansıtan göstergedir. Borsa endeksi, bir piyasanın nasıl seyrettiğini, farklı sektörlerin performans bakımından birbirinden nasıl ayrıştığını değerlendirmek için kullanılan referans araçtır. 

Borsa Endeksinin Önemi Nedir?

Borsa endeksi; bir ülkenin hisse senedi piyasasının genel görünümü, yatırımcı trendleri ve potansiyel getirileri hakkında bilgi sağlayabilir. Piyasa duyarlılığı ve yatırımcı hissiyatı için de gösterge kabul edilir. 

Borsa Endeksleri Üzerindeki Etkileyici Faktörler Nelerdir?

Şirket performansları, sektörel değişimler gibi iş özelindeki faktörlerin yanı sıra genel ekonomik görünümü etkileyen enflasyon, faiz, işsizlik, büyüme gibi veriler de endeks üzerinde belirleyici olabilir. Ayrıca jeopolitik gerilimler, krizler, belirsizlik yaratan siyasi gerginlikler veya ekonomik öngörülemezlikler endeks seviyelerini etkiler. Ayrıca endeks seviyeleri, hesaplama yöntemlerine göre de farklılaşır.

Borsa Endeksleri Nasıl Hesaplanır?

Borsa endeksleri hesaplanırken Fiyat ağırlıklı, piyasa değeri ağırlıklı, eşit ağırlıklı ve serbest dolaşımdaki hisselere göre ağırlıklı hesaplama yöntemleri kullanılır. 

Borsa Endeksleri Nasıl Analiz Edilir?

Borsa endeksleri analiz edilirken tarihsel verilerden, teknik analizden ve temel analizden yararlanılır. Teknik analiz fiyat hareketlerini baz alarak gelecekteki performansa dair tahmin yürütmeyi mümkün kılarken temel analiz endeks bileşenlerinin ürettiği ve üretebileceği değere odaklanır. Tarihsel veriler de endeksin genel performansına dair fikir verir. 

Borsa Endeksleri Nasıl Yorumlanır?

Borsa endekslerinde yükseliş eğilimi varsa, riskli varlıkların popülarite kazandığı, ekonomik koşulların borsa dostu bir hâle geldiği yorumu yapılabilir. Aşağı yönlü düzenli borsa endeksi hareketlerinde ise ekonomik koşulların olumsuzluğuna dair çıkarımda bulunulabilir.