Baz puan (basis point) nedir?

Kilit Noktalar

• İngilizce basis point olarak anılan ve bps veya BPS olarak kısaltılan baz puan, finansal enstrümanlardaki yüzdelik değişimleri belirtmek için kullanılan bir ölçü birimidir.
  
  
• 1 baz puan, %1'in 1/100'üne eşittir, başka bir deyişle 1 baz puan, %0,01'lik bir değişimi temsil eder. 
  
• Baz puan genellikle merkez bankalarının politika faizi kararlarını ifade etmek için tercih ettikleri, piyasayı takip eden analistlerin de endeks ve tahvil getirilerindeki değişimi anlamak için kullandıkları bir ölçüttür.
  

Selam Paparalı! Finansal piyasaları yakından takip etmiyor olsan bile mutlaka “TCMB faizi 250 baz puan indirdi” veya “ABD merkez bankası Fed’den 50 baz puanlık jumbo indirim”  başlıklı bir habere denk gelmişsindir.  Peki nedir bu baz puan, hiç merak ettin mi? Bu yazıyı okuduğuna göre merak ettiğini düşünüyor, finansal okuryazarlığını birkaç adım ileri taşıman için hazırladığımız içerik serimizde bu kez “Baz puan nedir?” sorusunun ve baz puanın yatırımcılarla, borsayla, piyasayla, hisse senetleriyle ilişkisini açıklıyoruz. 😎

Baz puan (basis point) nedir?

İngilizce basis point olarak anılan ve bps veya BPS olarak kısaltılan baz puan, finansal enstrümanlardaki yüzdelik değişimleri belirtmek için kullanılan bir ölçü birimidir. Şimdi daha iyi açıklayacağız: 1 baz puan, %1’in 1/100’üne eşittir. Ondalık biçimde yazıldığında 1 baz puan, 0,0001 olarak yazılır. Bu yazım kafa karıştırıcı ve hataya müsait olduğundan, merkez bankacılar, bankacılar, finans profesyonelleri baz puan tabirini kullanır. Baz puan genellikle yüzdelik değişimin veya farkın vurgulanacağı yerlerde tercih edilir. 

Baz puan (basis point) ne işe yarar?

Aslında baz puanı genellikle merkez bankaları tarafından kararlaştırılan politika faizi kararlarında duyarsın. Baz puan tabiri, faiz oranlarının yanı sıra hisse senedi endekslerinde ve tahvil gibi sabit gelirli menkul kıymetlerin getirisindeki değişiklikleri anlatabilmek için de tercih edilir. Merak etme, örnekler üzerinden anlatacağız. Örneğin bir tahvilin getirisi %4, diğer tahvilin getirisi ise %4,3 olsun. Bu iki varlığın getirisi arasındaki fark, “30 baz puan” olarak ifade edilir. “Binde üç yüz” fark demenin daha kolayı, “30 baz puan” demektir. Örneğin mevduat faizinin aylık getirisi %2’den %2,2’ye çıktıysa, 20 baz puanlık bir artış olmuştur. 

Baz puan ve faiz oranları arasındaki ilişki

Hemen gerçek örnek üzerinden ilerleyelim. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 2024’ün son toplantısında uzun süredir %50 seviyesinde tutulan politika faizini 250 baz puan indirdi. %50 olan politika faizi, indirimin ardından %47,5’e çekilmiş oldu. Öte yandan ABD merkez bankası Fed, %5 - %5,25 aralığında uyguladığı politika faizini Eylül 2024’te yaptığı 50 baz puanlık “jumbo” faiz indirimiyle %4,75 ila %5 aralığına çekti. Yani Fed aslında 0,5 puan indirdi. Ancak baz puan olarak ifade edildiğinde bu, 50 baz puana karşılık geldi. 

Baz puanlar, özellikle konuşmada ve yazılı dokümanlarda analistlerin ve ekonomistlerin yüzdelik değişimler hakkında karşılıklı anlaşabilmesini kolaylaştıran bir araç olarak kullanılır. Baz puan, hesaplama açısından da kolaylık sağlar. Diyelim ki %10 faiz veren bir enstrüman var ve faiz oranının %10 arttığı söylendi. Bu artış oranından yeni faiz oranının %11 veya %20 olduğu düşünülebilir. Ancak 100 baz puanlık bir artış yapıldıysa oran %11, 1.000 baz puan bir artış yapıldıysa %20 olur. Baz puan, tam olarak kastedilen artış miktarının karşı tarafa doğru aktarılmasını sağlar.

Daha anlaşılabilir kılmak için seninle bir baz puan - yüzde tablosu paylaşıyoruz. 

Baz puan	Yüzdelik
1	%0,01
5	%0,05
10	%0,1
50	%0,5
100	%1
1.000	%10
10.000	%100

Baz puanın yatırımcılar için önemi

Baz puan tabiri faiz oranı değişikliklerinde, tahvil kazanım ya da kayıplarında, hisse senedi endeksi değişimlerinde kullanıldığı için yatırımcıları ilgilendiren, yatırımcıların ayda en az birkaç kez duydukları ve gördükler bir tabirdir. Baz puan değişiklikleri yatırımcıların stratejilerini belirlerken dikkate aldıkları verileri kolay okumalarına ve yorumlamalarına yardımcı olur. 

Faiz oranı değişikliği kapsamında değerlendirdiğimizde baz puanın yatırımcılar için önemi daha da artar. Merkez bankalarının belirlediği politika faizleri, referans faizler olarak paranın edinme maliyetini ve borçlanma maliyetini belirler. Yüksek baz puanlı faiz indirimleri borçlanma maliyetlerini düşürerek genelde borsa piyasaları için olumlu sonuçlar doğururken yüksek baz puanlı faiz artışları hisse senedi piyasaları için olumsuz olarak değerlendirilir. Zira borçlanmak daha maliyetli hâle gelir, yüksek faiz politikası genellikle yüksek enflasyon dönemlerinde uygulanır ve bu da şirket gelirlerinin/yatırımlarının mevcut ekonomik koşullardan etkileneceği anlamına gelir. 

Baz puan ve piyasa tepkileri 

Baz puanın ölçeğinin büyüklüğü, özellikle belirli bir para politikasına uzun süre sadık kalan merkez bankalarının adımları söz konusu olduğunda daha da kritik hâle gelir. Örneğin Fed’in Eylül 2024’te yaptığı faiz indiriminin “jumbo” olarak adlandırılmasının sebebi, önceki para politikasının uzun süre boyunca uygulanması, bir önceki faiz indirimi üzerinden çok zaman geçmiş olması ve ölçeğin büyük olmasıydı. ABD merkez bankası Fed’in dört yıl aradan sonra gerçekleştirdiği ilk faiz indirimi olan 50 baz puanlık faiz indirimi, gevşemenin boyutuna dair mesajlar taşıdığı için önemli bulundu. Örneğin Fed’in Eylül 2024’teki faiz indiriminden hemen sonra gelen işlem gününde S&P 500 %1,7 yükseldi, Dow Jones %1,3 değer kazanırken Nasdaq Bileşik endeksi %2,5 sıçradı. 

Öte yandan Fed’in Aralık 2024’te yaptığı toplantı 25 baz puanlık indirimiyle sonuçlansa da, ters etki yarattı. Zira Fed, 2025’te daha önce öngörülenden daha az faiz indirimi sinyali verdi. Başka bir deyişle 2025 boyunca planlanan faiz indiriminin baz puan bazında ölçeği azaldı. Aralık 2024 Fed kararından sonra Dow Jones %2,6 düştü, Nasdaq %3,6, S&P 500 endeksi ise %3 değer kaybetti.

Baz puan ve faiz artışı: Ekonomik etkiler 

Baz puan ölçeğinde artırılan veya düşürülen politika faizlerinin ekonomik etkileri de yüksek olur. Ortodoks ekonomi politikalarına göre faiz artışı, genellikle enflasyon yüksek olduğu veya yükseliş hızının arttığı dönemlerde merkez bankalarının kullandığı bir para politikası aracıdır. Temel görevi fiyat istikrarını ve istihdam piyasalarının sağlamlığını korumak olan merkez bankaları, enflasyonist koşulların etkisini sınırlamak ve enflasyonu planlanan aralığa geri döndürmek için politika faizini kullanır.

Politika faizi artırıldığında ve faiz artışı yaşandığında, kredi ve borçlanma maliyetleri artar; başka bir deyişle bir bankanın kredi verdiği kişilere geri ödeme sürecinde yansıttığı faiz oranı da artmış olur. Bu da kredi çekmeye yönelik talebi azaltır. Tüketiciler ve işletmeler ihtiyaçlarını ve yatırımlarını erteledikçe, talep azalmış olur. Talep azalması da enflasyonu kontrol altına alma olanağı sunar. Öte yandan azalan talep şirket kârlılıklarına genellikle olumsuz yansır. Yüksek faiz oranları hisse senetleri için genellikle olumsuz bir koşul olarak kabul edilir; zira şirketler de üretkenlik ve verimlilik artışı yakalayabilecekleri yatırımları ertelemeyi tercih eder. Ancak tahvil getirileri, artan faizin etkisiyle artar. 

Baz puan ve faiz oranlarının borsadaki rolü

Bir önceki başlıkta da sözünü ettiğimiz gibi, ekonomistlerin ve piyasa katılımcılarının yüzdelik değişimleri daha iyi kavraması için geliştirilmiş bir okuma yöntemi olan baz puan, şirketlerin borçlanma maliyetlerini artıracağı için ekonomik daralmayı beraberinde getirebilir. Şirketler daha az yatırım yapabilir, dolayısıyla daha az üretim yapabilir. Ayrıca faiz oranları tüm değişkenlerin sabit kabul edildiği koşullarda talebi de kısıtlar. Bu da arzın azalması; yani bir ülkenin toplam ekonomik çıktısının azalmasıyla sonuçlanır. Faiz artış boyutu ölçeği olarak baz puan büyüdükçe parasal sıkılık o kadar artar. 

Yüksek baz puanlı faiz artışları genellikle piyasada daha şiddetli tepkilerle karşılanır. Hisse senetleri, yüksek faiz ortamında daha riskli varlıklar olarak öne çıkar ve bu da onları yatırım için daha az cazip varlıklara dönüştürür. Dolayısıyla baz puan ile ölçülen faiz oranları, özellikle risk yönetimi ve sermaye piyasaları açısından borsada önemli rol oynar. 

Borsa yatırımcıları için baz puanın önemi

Borsa yatırımcılarının baz puanın ne anlama geldiğini, nasıl okunduğunu, nasıl hesaplandığını bilmeleri; yatırım kararlarını şekillendirmede önemli rol oynar. Örneğin bir yatırımcı, politika faizinin kaç baz puan indirildiğine ya da kaç baz puan artırıldığına bakarak sonraki yatırım kararlarını belirleyebilir. Baz puanı izleyen ve faiz kararı üzerinden baz puan okuması yapan yatırımcılar, merkez bankaları faiz oranı artırdığında hisse senetlerinin düşeceğini, merkez bankaları faiz oranı azalttığında hisse senetlerinin yükseleceğini, bu iki senaryonun diğer tüm koşullar olması gerektiği gibiyse tahmin edildiği gibi gerçekleşeceğini bilir. Ayrıca baz puan bazındaki faiz artışının ve faiz indiriminin hem mevduat faizlerini, hem kredi faizlerini hem de tahvil faizlerini yapılan indirim ya da artırım doğrultusunda etkileyeceğini de tahmin edebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Baz Puan (Basis Point) Nedir ve Neden Kullanılır?

Baz puan, yüzdelik değişimler hakkında konuşurken karışıklıkların önüne geçmek için geliştirilmiş bir ölçüttür. 1 baz puan, %0,01’lik bir değişime eşittir. Bir merkez bankası faiz oranını %3’ten %3,25’e çıkardığında 25 baz puanlık bir politika faizi değişimi yapılmış olur.  

Baz Puan ile Faiz Oranları Arasındaki Farklar Nelerdir?

Faiz oranı bir ülkede para politikasının gidişatını belirleyen temel kuralken baz puan bu kuralın ölçütüdür. Faiz oranı bir rakam, baz puan ise bir birimdir. 

Baz Puanın Yatırımcılar İçin Önemi Nedir?

Baz puan özellikle faiz artışı bağlamında yatırımcılar için önem kazanır. Büyük ölçekli baz puana sahip bir faiz artışı ya da faiz indirimi hisse senetlerini ve diğer varlık piyasalarını etkiler. Örneğin bir merkez bankası dört yıl sonra ilk kez normalden daha yüksek bir baz puanla faiz indirimine gidiyorsa, bu haber piyasalarca olumlu karşılanır. 

Bir Faiz Artışı, Baz Puan Cinsinden Nasıl İfade Edilir?

Bps veya bp olarak kısaltılan 1 baz puan, %0,01’lik bir değişime işaret eder. Merkez bankası 250 baz puan indirime gittiğinde, %2,5’lik bir faiz kesintisi olmuş anlamına gelir. Faiz artışı, baz puan cinsinden “Merkez bankası politika faizini 50 baz puan artırdı” gibi ifade edilir. 

Baz Puan Değişiklikleri Piyasa Tepkilerini Nasıl Etkiler?

Baz puanın hesaplaması değişmez, 1 baz puan her zaman %0,01’lik bir değişime işaret eder. Baz puan ölçütü kullanılarak değiştirilen faiz oranları ise piyasa koşullarını ve ekonomiyi etkiler. Büyük ölçekli bir faiz indirimi ya da artışına yönelik piyasa tepkisi daha yüksek ve sert olur.