Modern portföy teorisi nedir?

Papara Yatırım Blog’u yakından takip ediyorsan, yatırım süreçlerinin kavramsal temelleri olduğunu görmüş, yatırım yapmaya başladıktan sonra birçok yeni kavramla tanışacağını fark etmişsindir. Evet, doğru; borsalar temellerini iktisat biliminden alan, güncel gelişmelerden etkilenen mekanizmalarla çalışır ve bu konudaki akademik literatür, gözlemlediğin değişimleri yorumlayarak içgörü elde etmen açısından önemlidir. Bu noktada, daha çok teoriyle, kuramla, varsayımla karşılaşacağını ve bunları pratikte kullanabileceğin stratejilere dönüştürebileceğini söyleyerek başlayalım.  

Bu yazımızda özellikle uzun vadeli yatırımcılar için önemli bir kuram olarak kabul edilen modern portföy teorisini konu ediyoruz. Modern portföy teorisinin tanımından ve tarihinden bahsettikten sonra bu teorinin temellerine değinecek, teoriyi uygulayabilmek için neler yapabileceğine göz atacağız. Hazırsan, başlayalım! 

Modern portföy teorisi nedir? 

MPT olarak kısaltılan ve Nobel ödüllü Harry Markowitz tarafından geliştirilen modern portföy teorisi, getirileri en üst düzeye çıkarırken piyasa riskini en aza indirmeyi amaçlayan bir yatırım stratejisidir. Piyasaların yatırımcılardan daha verimli ve güvenilir olduğu varsayımına dayanır ve yatırımları çeşitlendirerek riskleri en aza, getirileri en üst seviyeye taşımayı hedefler.  

Yatırımcıların piyasa riskini en aza indirmelerine yardımcı olmak için geliştirilen bu teori, yaygın olarak kullanılan bir modeldir. Genellikle "al ve tut” stratejisini teşvik eden MPT, ara sıra dengeleme için portföy değişikliklerine izin verir ve bu yönleriyle uzun vadeli yatırımlar düşünenler için daha uygun bir yaklaşımdır.  

Harry Markowitz kimdir?  

Şikago doğumlu bir bilim insanı olan Harry Max Markowitz, 1990'da Nobel Ekonomi Ödülü'ne layık görülmüş bir ekonomisttir. Lisedeyken fizik ve felsefe disiplinlerine ilgi duyan Markowitz, yüksek lisansını, lisans öğrenimini tamamladığı Şikago Üniversitesi'nde, Milton Friedman, Tjalling Koopmans, Jacob Marschak ve Leonard Savage gibi ünlü ekonomistlerle tamamladı. Doktorada menkul kıymetler borsası incelemelerini matematik disiplinini kullanarak temellendirmeyi seçen Markowitz, portföy çeşitliliğinin getirilere yaptığı etkilere odaklanan modern portföy teorisiyle tanınıyor. 

Modern portföy teorisi nasıl çalışır?  

Papara Yatırım Blog’daki diğer yazılarda görmüş olman muhtemel olan çeşitlendirme kavramını temel alan modern portföy teorisi, her yatırımcının kısa vadeli piyasa riski almadan mümkün olan en yüksek uzun vadeli getiriyi elde etmek istediği varsayımına dayanır. Markowitz’in buradaki önerisi, yatırım portföylerini çeşitlendirmektir. İki örnek verelim, sonra da teorinin nasıl çalıştığını özetleyelim.  

• Örneğin büyüme hisselerine yatırım yapmak, genel piyasaya kıyasla daha yüksek bir kayıp riski taşıyabilir. Diğer yandan tahvil yatırımları, uzun vadede getirileri kanıtlanmış yatırımlardır. Özetle piyasalar ve büyüme hisse senetlerinde düşüş yaşarsa, tahvil yatırımlarının faiz getirisi portföyün özsermaye kısmının riskini dengeler.  

• Fiyatların ters yönde hareket etme eğilimi gösterebileceği, negatif ilişkili varlıklara yatırım yapmak da bu riski dengelemeyi sağlar. Örneğin petrol fiyatları ve hava yolu hisse senedi fiyatları ters yönde hareket etme eğilimindedir, zira hava yolu şirketleri yakıt olarak petrol kullanır. Petrol fiyatlarındaki artış daha yüksek maliyetlere yol açar, bu da hava yolu hisse senedi fiyatlarını düşürür. Aksi durumda, petrol fiyatları düştüğünde hava yolu yakıt maliyetleri de düşer ve bu da daha yüksek hava yolu hisse senedi fiyatları anlamına gelir.  

Yatırım süreçlerinde riskler ve getiriler, pozitif ilişkilidir. Bir diğer deyişle kayıp risklerini ne kadar çok göze alırsanız, getiri olasılığınız da o kadar artar. MPT, riski en aza, getiriyi ise en üst düzeye çıkarmanın bir yolunu sunmak için çeşitlendirmeyi önerir. Teori, yatırım bütçesinin farklı varlık sınıfları ve yatırımlar arasında yayılmasını teşvik eder. Bu noktada yatırımcılara önerilen, portföylerinde riski yüksek olan varlık türünü dengeleyecek ölçüde, riski az olan varlıklara da yer vermektir.  

Modern portföy teorisi örnekleri 

Markowitz’in matematiksel olarak ispatladığı bu teorisinin farklı uygulamaları olabilir. Stratejik varlık dağıtımı ve iki fon teoremi, bu uygulamaların başlıcaları arasında sayılır.  

• Stratejik varlık dağıtımı: Bu yaklaşım, portföyü pozitif korelasyona sahip olmayan, yani aynı piyasa koşullarında benzer davranışlar sergilemeyecek varlıklarla çeşitlendirmeyi öngörür. Örneğin hisse senetlerinin piyasa riski genellikle tahvillerden daha yüksektir. Böylece hem hisse senetlerinden hem de tahvillerden oluşan bir portföy, riski daha makul bir seviyeye çeker. Aşağıdaki gibi bir portföy, stratejik ve pasif bir yaklaşım benimseyerek uzun vadede daha az risk almak isteyen yatırımcılar için uygun bir seçenek olabilir. Buradaki oranları piyasa koşullarına ve genel ekonomik duruma göre periyodik olarak kontrol etmek ve gerektiğinde güncellemek de önerilenler arasında yer alır. 

• %40 büyük ölçekli hisse senetleri (endeksler) 

• %10 küçük ölçekli hisse senetleri 

• %15 yabancı hisse senedi 

• %30 tahviller 

• %5 nakit

• İki fon teoremi: Modern portföy teorisini mevcut portföyünüze uygulamak için yukarıdaki gibi karmaşık sayılabilecek bir portföy yaklaşımı izlemen şart değildir. Yarı yarıya, farklı ölçeklerdeki şirketlerin hisse senetlerinden ve şirket/devlet tahvillerinden oluşan bir portföy de yalnızca iki yatırım yaklaşımıyla verimli bir portföy elde edebileceğini öngörür.  

Modern portföy teorisinin avantajları ve dezavantajları 

Bu yaklaşımı yatırım stratejinin merkezine alıp almaman konusundaki kararsızlığını gidermek için avantajlarını ve dezavantajlarını burada listeleyelim.  

Avantajlar 

• Piyasa takibi zorunluluğunu ortadan kaldırır: Daha düşük risk ve daha yüksek getiri, birçok yatırımcının ortak paydasıdır; fakat yine çoğunluğun piyasayı izleyecek zamanı, bilgisi ve deneyimi yoktur. MPT, bu alanda çok derinleşmek istemeyenler için uygun bir model sunar. 

• Riskleri azaltır: Yazının başlangıcından bu yana söylediğimiz gibi, MPT piyasa risklerini en aza indirmeyi amaçlar ve bunu matematiksel olarak kanıtlar. Bu noktada teorinin en büyük avantajının, en aza indirdiği riskler olduğu söylenebilir.  

• Uzun vadeli büyüme için uygundur: MPT, ortalama bir yatırımcı olduğunu düşünüyorsan, yatırımın bir maraton olduğuna ve hızlı koşarak büyük riskler almaya gerek olmadığına inanıyorsan, tasarruflarını uzun vadede büyütmek için anlamlı bir model sunar.  

Dezavantajlar 

• Geçmiş verileri referans alır: MPT’nin temel aldığı risk, getiri ve korelasyon kavramları hisse senetlerinin ya da diğer yatırım araçlarının geçmiş verilerinden türetilir. Bu veriler, piyasadaki güncel koşullar için geçerli olmayabilir, doğru sonucu göstermiyor olabilir.  
• Standartlaştırılmış varsayımlara dayanır: MPT matematiksel temellere dayansa da Markowitz'in 1950'li yılların sonunda geliştirildiği bu teori güncel piyasa şartlarında ve sürekli değişen finansal ortamlarda geçerliliğini yitirebilir.  

Unutma Paparalı, yatırım süreçlerine dahil olduğun andan itibaren farklı teori, yaklaşım ve yorumlarla karşılaşacaksın. Bunların bazıları genelgeçer sayılacak kadar güçlü olabilir. Fakat yine de oluşturduğun portföyün başarısı senin becerilerine, finansal okuryazarlığına, piyasalara ayırdığın zamana bağlıdır. Bu noktada önemli olan, öğrenebildiğin kadar çok şey öğrenip, kendi yolunu bulmandır.