İşlem hacmi nedir? Hisse seçerken neden önemlidir?

Anahtar Bilgiler

• Bir varlığın veya menkul kıymetin belirli bir zaman diliminde el değiştiren miktarını ölçen gösterge, işlem hacmidir. 
  
  
• İşlem hacmi, yatırımcı ilgisine, kurumsal yatırımcıların katılımına, piyasa aktivitesinin yoğunluğuna ve manipülasyon risklerine dair ipuçları taşır.
   
• Günlük, haftalık veya aylık zaman dilimlerinde yapılabilen işlem hacmi analizi, teknik analizde de OBV, VWAP ve MFI gibi indikatörlerde kullanılır. 

Selam Paparalı! Küresel borsalar her gün yüzlerce işleme tanıklık ediyor, milyonlarca hisse bir seans boyunca el değiştiriyor. Bazen bu işlemlerdeki yoğunluk borsanın geneline yayılıyor, bazen de çeşitli varlıklarda olağanüstü fiyat hareketlerine sebep oluyor. İşte bu farkları daha iyi anlamlandırmanı sağlayacak ve borsada olan biteni anlamanı kolaylaştıracak yeni bir kavramla karşındayız. İşlem hacmi kavramını ele alacağımız bu yazıda yatırım kararlarında işlem hacminin rolüne değinecek, işlem hacmi analizinin nasıl yapılacağına dair sorularını yanıtlayacağız. Elbette bunu yaparken hacim göstergeleri ve fiyat ilişkisini ele alacak ve işlem hacminin piyasa trendlerine ve borsa hareketlerine olan etkisini vurgulayacağız. Hazırsan bir piyasanın veya varlığın dinamizmini okumanın etkili göstergelerinden biri olan işlem hacminin tanımıyla başlayalım. 😎

İşlem hacmi nedir?

Hacim, bir varlığın veya menkul kıymetin, belirli bir zaman diliminde, genellikle bir işlem günü boyunca el değiştiren miktarıdır. Örneğin; bir hisse senedinin işlem hacmi, günlük açılış ve kapanış arasında işlem gören günlük hisse senedi sayısını ifade eder. Ticaret hacmi, işlem hacmi veya alım-satım hacmi gibi isimlerle de anılan hacim, basitçe “belirli bir periyotta işlem gören toplam hisse senedi sayısı” olarak da tanımlanabilir. 

İşlem hacmi, olağan veya olağan dışı fiyat hareketlerinin anlaşılmasına yardımcı olabilir. Bir varlıkta olağandışı fiyat hareketleri gözlemleniyorsa, yatırımcılar manipülasyon risklerini işlem hacmi verisine bakarak kavrayabilir. Varlığın yükselişine rağmen hacimler düşük seviyede kalıyorsa, zayıf bir trend olduğu varsayılabilir. Tıpkı Dow Teorisi’nde anlattığımız gibi, trendi kavramak için tek başına yükseliş ya da düşüş yeterli olmaz; bu verilerin hacimle desteklenmesi gerekir. 

Öte yandan işlem hacmi, varlığın likiditesine ve alım satım kolaylığına dair de ipuçları sunar. Yüksek hacim, yüksek işlem kapasitesi anlamına gelir ve bu sayede alıcılar ve satıcılar, varlığa daha kolay ulaşabilir. Başka bir deyişle yüksek işlem hacmi, piyasada alıcı ve satıcıların fazla olduğunu gösterir. Hacimler yüksekse, yatırımcılar istedikleri fiyata yakın bir seviyeden işlem yapabilir; ancak düşük hacimlerin likiditesi de düşüktür ve yatırımcılar, diledikleri fiyattan alım ya da satım yapamayabilir. Düşük hacim söz konusu olduğunda, piyasanın veya varlığın derinliği azalır; bu da alış ve satış fiyatları arasındaki farkın, yani spread olarak tabir edilen kavramın yükselmesine neden olur.

İşlem hacmi neden önemlidir?

Yukarıda girizgahını yaptığımız kavramları ve işlem hacminin piyasa sağlığı açısından önemini burada biraz daha ayrıntılandıralım ve günlük, haftalık ve aylık işlem hacmi analizlerinin kim tarafından, nasıl kullanılabileceğini paylaşalım. İşlem hacmi, yatırımcılara bir piyasanın veya varlığın aktivitesi ve likiditesi hakkında bilgi verir. Belirli bir menkul kıymet için daha yüksek işlem hacimleri, daha yüksek likidite ve daha iyi emir yürütme süreçleri anlamına gelir. Borsada işlemler, alıcı ve satıcı arasında gerçekleşen ticarete dayanır ve yüksek hacimler, alıcı ve satıcıların borsada aktif olarak işlem yaptığını vurgular. Bu yönüyle işlem hacimleri, piyasadaki alıcı ve satıcı dengesini gösterme ve likiditeyi belirleme konusunda önemli bir rol üstlenir ve gösterge kabul edilir. İşlem hacimleri tahmini bir biçimde saatlik olarak takip edilebilir, ancak net sonuçlar, bir sonraki işlem gününde belli olur. 

• Günlük işlem hacimlerinin analizi, özellikle günlük al-sat yapan yatırımcılar tarafından kullanılır. Gün içi işlem hacimleri yüksek seyrediyorsa volatilitenin yüksek olduğu söylenebilir. Hacimler ayrıca gün içi destek ve direnç seviyelerinin belirlenmesinde de kullanılır. Ayrıca hacimler, basında çıkan haberlerden de etkilenebilir. 
• Haftalık işlem hacmi analizi ise piyasadaki trendleri volatiliteden arındırılmış bir biçimde izleme fırsatı sunar. Destek ve direnç seviyelerinin daha belirgin bir biçimde ortaya çıktığı haftalık işlem hacmi analizinde fiyat hareketlerinin sürdürülebilirliği ve trendin gidişatı da daha net anlaşılabilir.
• Aylık işlem hacmi analizi ise trendin genel çerçevesini belirlemede ve uzun vadeli hareketlerin davranışlarını anlamada kullanılır. Aylık işlem hacmi analizi genellikle endekslerin hareket ve davranışlarını tespit etmede araçsallaştırılır. Ayrıca büyük yatırımcı işlemleri takip etme de aylık işlem hacmi analiziyle yapılabilir ve kurumsal yatırımcı alış ya da satışlarının piyasa etkileri bu analizle tespit edilebilir.

İşlem hacmi ile fiyat hareketleri arasındaki ilişki nedir? 

Şayet bir varlık ya da endeks yükseliyorsa, bu yükselişin bir trende işaret edip etmediği, hacimlerle doğrulanabilir. Yüksek işlem hacimleri yukarı yönlü hareketle birleştiğinde, özellikle teknik analiz bu hareketliliği bir yükseliş sinyali olarak yorumlama eğilimi gösterir. Öte yandan piyasanın belirli bir bantta seyrettiği, işlem hacimlerinin ise düşük kaldığı dönemlerde piyasalarda bir durgunluk olduğu çıkarımına ulaşılır. Yatırımcılar, ayı veya boğa trendlerini belirlemede de hacim verisini bir teyit mekanizması olarak kullanabilir. Örneğin boğa piyasasında hacmin fiyatla birlikte yükseldiği gözlemlenir. Öte yandan işlem hacimleri boğadan ayıya geçiş dönemlerinde, panik satışlarıyla birlikte de hızlanabilir. 

Özetlemek gerekirse işlem hacmi piyasadaki alıcı ve satıcı konumundaki yatırımcıların davranışlarının analiz edilmesinde kullanılan bir gösterge olarak kabul edilir. İşlem hacimleri, yatırımcı psikolojisini doğrudan yansıtabilir. İşlem hacimleri yüksekse, yatırımcı sayısı veya büyük varlık sahibi yatırımcıların piyasa aktif katılımı da yüksek demektir. Bu da trendin yönüne göre yatırımcıların inançlarına dair bir gösterge niteliği taşır. Başka bir deyişle hem coşkuyu hem de paniği okumak için işlem hacimleri kullanılabilir. 

Hisse seçerken işlem hacmi nasıl kullanılır?

İşlem hacminin bir piyasanın veya varlığın sağlığına dair ipuçları sunduğunu söylemiştik. Şimdi hisse senedi seçerken işlem hacmi verisinden nasıl yararlanabileceğini ayrıntılandıralım. Öncelikle, bir hisse senedinin işlem hacmi yüksekse, o hisse senedinin likiditesi de yüksektir; yani spread olarak anılan alım-satım fiyatları arasındaki fark düşüktür. Varlığa satış ya da alış emri verdiğinde işlemin arzu ettiğin fiyattan gerçekleşir. Yüksek işlem hacmi olan hisse senetlerinin fiyat hareketleri de daha hareketlidir. Zira o hisse senedi için alıcı ve satıcı dengesi yerindedir. Bu da manipülasyon risklerinin azalması anlamına gelir. Öte yandan bir hisse senedinin işlem hacmi yüksekse, çok sayıda kağıt el değiştiriyor demektir; bu da bu kağıtları hareket ettirebilecek fona sahip kurumsal yatırımcıların veya yüksek net değerli yatırımcıların piyasada aktif olduğuna işaret eder. 

Bunları cebimize koyduktan sonra, ani hacim yükselişlerinden çıkabilecek mesajlara değinelim. Bir hisse senedinin işlem hacmi yükseliyor ve fiyat yukarı doğru hareket ediyorsa, hacim artışının bir yükseliş trendinin başlangıcı olduğu çıkarımı yapılabilir. Yatırımcılar, fiyat yükselişiyle teyitlenen hacim artışını bir alım sinyali olarak yorumlayabilir. Öte yandan ani ve aşırı yükselen işlem hacmi fiyat hareketleriyle uyumlu değilse, varlık çok sert fiyat hareketleri gösteriyorsa, manipülasyon ihtimali ortaya çıkabilir. 

Hisse senedi işlem hacmi aynı zamanda volatilite kavramıyla da ilişkilidir. Yüksek hacim, başka bir deyişle el değiştiren yüksek hisse senedi sayısı, fiyat dalgalanmalarını beraberinde getirebilir. Volatilite ve işlem hacimleri aynı anda yüksekse, fiyat hareketliliklerinde dalgalanma beklenebilir. Öte yandan volatilite sabit kalırken, işlem hacimleri yüksekse ve bu durum fiyatta da yükselişle teyitlenebiliyorsa, yatırımcılar alıcı konumundadır. Bu da yeni bir trend göstergesi olarak yorumlanabilir. 

Tüm bu değişkenleri tek tek kontrol etmek sana zorlu görünüyorsa, merak etme Paparalı. Zira tüm değişkenlerden anlam çıkarmaya odaklanan teknik analiz yaklaşımı, işlem hacimlerini takip edebilmek için de çeşitli indikatör ve osilatörler kullanır. Teknik analizde en sık kullanılan işlem hacmi göstergeleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• On-balance volume (OBV): Türkçede denge hacmi olarak anılan on-balance volume (OBV) indikatörü, hacim seviyesinin fiyat hareketleriyle desteklenip desteklenmediğini ölçen ve bu sayede yeni bir trend konusunda sinyal veren göstergelerden biridir. 
• Volume-weighted average price: Türkçede hacim ağırlıklı ortalama fiyat, bir menkul kıymetin değerinin seans bazında toplam işlem hacmine oranlanmasıyla elde edilen bir değerdir. VWAP indikatörü olarak da adlandırılan bu kavram, bir seansta hisse fiyatının hacim ağırlıklı ortalamasını tespit eder ve elde edilen değer, destek/direnç seviyelerinin teyitlenmesinde kullanılır. 
• Money flow index: Para akışı endeksi olarak anılan MFI indikatörü, alım-satım baskısını ölçmek için hem hacim hem de fiyat hareketi verilerini kullanan bir indikatör olarak karşımıza çıkar. Yatırımcı psikolojisini ve hissiyatını anlamak için kullanılan RSI'dan farkı, hacimleri de dikkate almasıdır. MFI indikatörü, yükseliş günlerinde piyasaya yeni para girişi, düşüş günlerinde ise piyasadan para çıkışı olduğu varsayımıyla, bu giriş ve çıkışların gücünü anlamlandırmaya odaklanır. 

OBV, VWAP ve MFI gibi indikatörler hem hacimleri hem de fiyat hareketlerini birlikte değerlendirmek ve trendin gücünü ölçmek isteyen yatırımcılar tarafından teknik analiz süreçlerinde kullanılabilir. 

İşlem hacmini değerlendirirken dikkat edilmesi gerekenler

Tüm bu anlattıklarımız, yatırım kararlarında hacmin rolü olduğunu doğruluyor. Bir diğer ifadeyle hacim göstergeleri, yatırımcılar tarafından fiyat hareketlerinin gidişatını tahmin etmede, aşırı alım - satım noktalarını belirlemede ve yatırım kararı almada kullanılıyor. Hâl böyleyken, hacim göstergelerini doğrulamak için bazı konulara dikkat etmek gerekiyor. Öncelikle, diğer gösterge ve yatırım tekniklerinde olduğu gibi, yalnızca hacim verisi dikkate alınarak işlem yapmaktan kaçınmak gerekiyor. Zira hacimle fiyat hareketlerinin uyumlu olmadığı zamanlarda yükseliş beklentileri boşa çıkabiliyor veya volatilitenin de yüksek olduğu dönemlerde hacime göre alınan kararlar fiyat dalgalanmalarının olumsuz etkileriyle sonuçlanabiliyor. Öte yandan, birden fazla göstergeyle doğrulanmayan işlem hacmi verisine dayalı yatırım kararı almak, manipülasyon ihtimaline kurban gitme riskini de ortaya çıkarıyor. 

Yukarıdaki başlıklarda değindiğimiz üzere işlem hacimleri çeşitli periyotlarda farklılık gösterebiliyor. Örneğin günlük işlem hacmi verisi kısa vadeli trendlere veya o günün haber akışına dair ipuçları sunarken genelde günlük al-sat yatırımcıları tarafından takip ediliyor. Haftalık ve aylık periyotlarda ise trendlerin daha geniş zamana yayılıp yayılmadığı doğrulanabiliyor. Yatırımcı ilgisinin, piyasa likiditesinin ve piyasa aktivitesinin bir göstergesi kabul edilen işlem hacimleri, doğru kullanıldığında, tam zamanında doğru işlemi yapma potansiyelini yükseltiyor. Dileriz bu yazımız senin için faydalı olmuştur Paparalı!

Sıkça Sorulan Sorular

İşlem hacmi neden hisse senedi seçiminde önemli bir kriterdir?

İşlem hacmi bir varlığın ne kadar çok yatırımcının ilgisini çektiğini, varlığın likiditesinin ne seviyede olduğunu gösterir. İşlem hacmi yüksek bir hisse senedinde yatırımcılar hem alım hem satım emirlerinde arzu ettikleri fiyattan işlem yapabilir; zira yüksek işlem hacmi, alış-satış fiyatı arasındaki spread’in düşük olduğu anlamına gelir. Ayrıca yüksek işlem hacmi, kurumsal yatırımcıların ve yüksek net değerli yatırımcıların da ilgili varlıkta aktif işlem yaptığına dair işaret oluşturur. 

İşlem hacmi düşük olan hisseler yatırım için uygun mudur?

Yatırımcılar, işlem hacmi düşük hisselere de yatırım yapabilir. Ancak bu hisselerin bazı riskler taşıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. Düşük işlem hacmine sahip hisse senetlerinin likiditesi de düşüktür; yani yatırımcı hisse senedini elden çıkarmak istediğinde arzu ettiği fiyattan alıcı bulamayabilir; başka bir deyişle alım-satım fiyatları arasındaki spread yüksek olabilir. Öte yandan düşük hacimli hisseler istikrarlı hareket etse de manipülasyona daha açıktır. Yüksek montanlı bir alım-satım işlemi hisse senedi fiyatını sert hareket ettirebilir. Öte yandan büyük ölçekli yatırımcılar ve kurumsal fonlar genellikle yüksek işlem hacmi olan hisse senetlerine odaklanır ve bu sebepten, düşük işlem hacmine sahip hisse senetlerinin uzun vadede değer yaratma potansiyeli daha düşük sayılır.

Yüksek işlem hacmi her zaman olumlu bir gösterge midir?

Yüksek işlem hacmi, volatilitenin de yüksek olduğu dönemlerde fiyat dalgalanmalarının çok olacağı mesajını verir. Yüksek volatilite ise değer kayıplarına yol açabilir. Öte yandan yüksek işlem hacmi, fiyat hareketiyle desteklenmediğinde, yani işlem hacimleri yüksek olsa da varlık ya da endeks aşağı yönlü hareket ediyorsa, bu düşüş trendi anlamına gelebilir. 

İşlem hacmi manipülasyonu nasıl anlaşılır?

İşlem hacimleri, haber akışlarıyla ve şirket duyurularıyla yakından ilişkilidir. Şayet bir şirketin hisse senedini etkilemesi muhtemel herhangi bir haber akışı yoksa, ani hacim artışı manipülasyon riski taşıyor olabilir. Zira piyasa manipülatörleri, hacmi düşük, fiyatı da düşük hisse senetlerini yüklü alımlarla şişirmeye ve sonra da sert satışlarla düşürmeye odaklanır. Ani hacim artışları, şayet bir haber akışıyla, örneğin bir iş ilişkisi veya satın alma anlaşmasıyla paralel seyretmiyorsa, şüphe uyandırır. 

Teknik analizde işlem hacmi nasıl kullanılır?

Teknik analistler, işlem hacmi verisini fiyat hareketiyle birlikte değerlendirmek için çeşitli indikatörler geliştirmiştir. Örneğin on-balance volume (OBV) olarak bilinen denge hacmi indikatörü, hacmin fiyat hareketleriyle uyumunu ölçen, bu sayede trend başlangıçlarını tespit etmeyi kolaylaştıran bir teknik analiz göstergesidir. Öte yandan hacim ağırlıklı ortalama fiyat veya VWAP indikatörü, bir hisse senedinin seansta sahip olduğu hacim ağırlıklı fiyat ortalamasını tespit eder ve bu sayede destek/direnç seviyeleri daha kolay anlaşılabilir. Öte yandan money flow index (MFI) indikatörü, trendin gücünü hacim ve fiyat hareketlerini birlikte değerlendirerek ölçmeye çalışır. 

İşlem hacmindeki ani artış veya azalış nasıl yorumlanmalıdır?

İşlem hacmindeki ani hareketler yatırımcı ilgisine ve işlem yoğunluğuna dair ipuçları sunsa da, yorumlanması için diğer gösterge ve koşulların da hesaba katılması gerekir. Ani hacim artışı bir varlığa yönelik yatırımcı ilgisinin arttığını gösterirken, şayet bu artış fiyat artışıyla da destekleniyorsa güçlü bir alım sinyali olarak yorumlanır. Fiyat düşüyorsa, satış baskısı anlamına gelirken fiyat yatay seyrediyorsa, yatırımcıların ilgili varlığa dair bir kararsızlık yaşadığı mesajı çıkar. İşlem hacimleri ani şekilde azalıyorsa ve fiyat yükseliyorsa/düşüyorsa, trendin gücü sorgulamaya açılabilir. Hacim azalırken fiyatlar yatay seyrediyorsa, piyasanın veya ilgili varlığın yeni bir katalizör arayışına ihtiyaç duyduğu söylenebilir.

Hangi zaman dilimlerinde işlem hacmi analiz edilmeli?

İşlem hacmi günlük, haftalık veya aylık zaman dilimlerinde analiz edilebilir. Günlük işlem hacimleri genelde kısa vadeli yatırımcılar tarafından kullanılırken haftalık ve aylık zaman dilimleri, trendlerin genel gidişatına dair daha çok ipucu taşır.